De uitspraak op de monitoren komt van cultureel antropoloog en schrijver Sinan Çankaya, die de themamiddag over diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid in Baarn opent. Met verhalen uit zijn eigen leven en uit de politiepraktijk probeert hij te bereiken dat zijn publiek zich ongemakkelijk gaat voelen. ‘Omdat ik geloof dat dit ongemak tot veranderingen of in elk geval tot beter nadenken kan leiden’, stelt hij. Daarom weeft hij bedreven verschillende anek­dotes over zijn jeugd en uit zijn praktijk als onder­zoeker aan elkaar. Vanuit die laatste rol is hij gepromoveerd op een onderzoek naar in- en uitsluiting van etnische minderheden binnen de politieorganisatie.

Wat de cultureel antropoloog vooral wil aantonen, is dat lichaam en identiteit nauw met elkaar verbonden zijn. ‘Om het gewoon heel klein te maken, zit het helemaal in de vraag: waar kom je vandaan? Ik weet dat het een cliché is, maar toch. Ik ant­woord dan: Nijmegen. Maar dan volgt meteen: nee, waar kom je echt van­daan? Ik kom echt uit Nijmegen. Om dan te eindigen met de vraag waar het, vanwege mijn uiterlijk, om gaat: waar komen je ouders vandaan? Ja, mijn ouders komen uit Turkije.’ Hetzelfde tafereel komt naar voren uit een clip met de zwarte acteur Idris Alba. Tijdens een perspresentatie krijgt hij de vraag: wat is je achtergrond? De acteur draait zich om en antwoordt droog: ‘mijn achtergrond? Een witte wand.’

De voorbeelden leiden naar het hard­nekkige fenomeen dat mensen direct etiketten plakken. ‘Het gaat op de eerste plaats meteen om het lichaam waarin we zijn geboren. Dat lichaam wordt met een eerste blik gelezen, geëvalueerd, gescand, getaxeerd. En er worden voortdurend onredelijke oordelen op geplakt vanuit de positie van de kijker die daarbij zijn eigen achtergronden meebrengt’, vertelt Sinan Çankaya. ‘Het uitschakelen van dit mechanisme werkt niet. Identiteit gaat om het etiket dat je opgeplakt krijgt. Wat de omgeving van je probeert te maken.’

Hij stelt dat het belangrijk is dat iemand zich bewust is van dit mecha­nisme. ‘En dat je weet dat dit etiket ook samen­hangt met de situatie, de omstandigheden en de plaats. Ik weet nog dat een leidinggevende reageerde op mijn onder­zoek naar racisme binnen de politie, met de opmerking: je bent oorspronkelijk Turks, dus hoe objectief is je onderzoek eigenlijk? Deze man gaf gewoon ter plekke het bewijs van de stelling die ik hem nota­bene zojuist had uitgelegd. Ik werd vanwege mijn uiterlijk gezien als iemand met een belang, als een partizaan. Onmogelijk dat deze persoon neutraal is.’ Waarbij hij aangeeft dat dit mechanisme zich uitstrekt naar alle rich­tingen van lichaam, identiteit en uiterlijk. ‘Dit gaat trouwens niet alleen om racisme maar ook om discriminatie op basis van gender.’

Hoe het mechanisme in de praktijk werkt en herkend kan worden, kan Sinan Çankaya op allerlei manieren illustreren. Het komt naar voren in de wervingsfilmpjes van de politie, die verrassenderwijs nog uit het vorige decen­nium stammen. Maar het blijkt ook uit zijn persoonlijke verhaal over een docent van zijn middelbare school. Die - na een uitleg over te laat komen - alleen maar kon uitroepen: ‘Jongen, het zal nóóit wat met jou worden.’ Gelukkig heeft Sinan tijdens een reünie nog kunnen laten weten dat die veronderstelling alleen maar op zware vooroordelen was gebaseerd.

‘Overigens kwam ik er toen ook achter, dat veel van mijn klasgenoten zich niets konden herinneren over hoe deze leraar mij behandeld had. Maar toen sommigen vroegen of ik nog wist hoe hij over de meisjes sprak, kon ik me daar weer niks van herinneren. Wat weer aangeeft hoe persoonlijk je dit kunt ervaren. Maar hoe dan ook, we hebben er nog steeds mee te maken. En we moeten het dus blijven aan­wijzen en aanpakken.’